Op zaterdag 24 oktober 2015 waren wij met een kleine 40 leden te gast bij onze zustervereniging Arent thoe Boecop in Elburg, waar wij vanaf 13.30 gastvrij werden ontvangen in het uit de 13e eeuw daterende Gruithuis, de tegenwoordige thuisbasis van de Historische Vereniging Arent toe Boecop aan de Krommesteeg.
In zijn welkomstwoord refereert de heer Hollander, secretaris, aan de ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van de Vereniging Arent thoe Boecop verschenen Canon van Elburg. In deze canon komen alle facetten van de zo rijke en bewogen geschiedenis van de voormalige Hanzestad en vissershaven Elburg aan de orde.
Arent thoe Boecop is met zijn ruim 1900 leden de grootste Historische Vereniging van de regio en misschien wel van heel Nederland.
De historische Arent Thoe Boecop was in het laatste kwart van de 14e eeuw in dienst van de Hertog van Gerlre en kreeg van hem in 1393 opdracht de huidige stad Elburg te ontwerpen, waarna de hertog aan de nieuw gebouwde stad (zoals aan heel veel steden in het toenmalige Gelre) stadsrechten verleende.
Na deze verwelkoming nodigt Dhr. Willem van Norel ons uit voor de stadswandeling door het historische centrum van Elburg.
Vanuit de Krommesteeg (die deze naam heeft omdat het de enige niet rechte straat in het oude centrum van Elburg is) komen we in de Rozemarijnsteeg waar we het voormalige pand zien van de bekende Elburgse vishandelaar van Triest. Deze trok in het begin van de 20e eeuw met zijn viswagen vanuit Elburg over de Woldberg naar de 3 D-steden: Deventer, Dieren en Doesburg, om daar zijn vis te verhandelen. In de Rozemarijnsteeg kun je heel goed zien dat het stratenpatroon van het historische centrum (van 350 bij 250 mtr. gebouwd tussen 1392 en 1396 en ontworpen op de tekentafel) nog steeds hetzelfde is. Ook hebben we hier een goed zicht op de enige van de oorspronkelijk 4 toegangspoorten van de vesting Elburg die nog overgebleven is, omdat daar de vuurtoren op stond. De andere 3 poorten en veel overige vestingwerken zijn in de Franse tijd (begin 19e eeuw) gesloopt.
Vanaf 1773 was er in Elburg straatverlichting, de lantaarnopsteker zorgde ervoor dat je ook gedurende de avond en de nacht de weg in Elburg kon vinden. Niet ver van de stadspoort is de oudste, nog steeds functionerende lijnbaan van Nederland gevestigd. Deze dateert uit de periode tussen 1710 en 1720. De familie Deetman heeft de lijnbaan vanaf het ontstaan tot op heden nog steeds in beheer.
Alle panden in het centrum van Elburg waar tot aan de 2e Wereldoorlog Joodse families hebben gewoond die in de oorlog zijn weggevoerd en niet meer teruggekeerd, zijn voorzien van een schildje met de Davidsster. In één van deze panden was tot in de 2e wereldoorlog een huidenzouterij gevestigd van 2 Joodse broers die allebei werden opgepakt en weggevoerd naar Westerbork. Eén van de broers kreeg toestemming om naar het bedrijf terug te keren om het schoon te maken en af te sluiten maar daarna is hij ondergedoken en heeft als een van de weinige Joodse Elburgers de oorlog overleefd.
In de Smeesteeg zien we een nog oorspronkelijke stadsboerderij waarin ook een vishandel was gevestigd. We komen nu via de Beekstraat bij de Stadsbeek die er in 1916 na de laatste grote stormvloed voor zorgde dat het hele centrum van Elburg onder water kwam te staan. Dit gebeurde toen ook in veel andere plaatsen rond de toenmalige Zuiderzee. Deze stormvloed is de aanleiding geweest voor het ontwerp van het plan om de Zuiderzee door middel van de Afsluitdijk definitief van de Waddenzee af te sluiten.
We komen nu aan bij een deel van de stadsmuur waarin een groot aantal uiteraard zeer smalle huisjes zijn gebouwd. Het smalste huisje op de hoek van de Bloemsteeg is slechts 1.83 m. breed ….. We komen ook langs het pand waar de Joodse Elburger Joop Cohen woonde. Hij is gedurende de oorlog in zijn eigen huis ondergedoken geweest en heeft zo de oorlog overleefd.
In de Ledige Stede komen we langs het monumentale pand waarin Maria Catharina Feith in 1740 is overleden. Zij was zeer vermogend en stelde in haar nalatenschap een groot deel van haar vermogen ter beschikking aan oude en behoeftige mensen in Elburg. Die moesten echter aan één voorwaarde voldoen: ze dienden van Hervormde huize te zijn…….
Elburg was tot ca. 1580 Katholiek en had binnen haar muren een kloostercomplex dat aan de Heilige Agnes was gewijd. Het had als grote bijzonderheid een dubbele kloosterkapel. Het complex heeft in de loop der tijden diverse bestemmingen gehad, o.a heeft het een periode als raadhuis dienst gedaan. In 1580 is Prins Willem van Oranje in Elburg op bezoek geweest en ook was Prins Maurits er eens te gast. Hij was zeer onder de indruk van de vestingwerken van de stad.
Tot 1931 heeft Elburg een tramlijnverbinding gehad met o.a. Harderwijk. Het voormalige spoortracé van deze tramlijn loopt langs de Joodse Begraafplaats. Het gebouw dat ooit als remise en wachtkamer dienst deed, staat er nog steeds.
We zijn op onze stadswandeling aangekomen bij de Joodse Begraafplaats. Die ligt op een unieke locatie nl. weliswaar buiten de voormalige stadsmuren, zoals dat altijd het geval was met begraafplaatsen, maar binnen de stadsgracht. Het is één van de fraaiste Joodse Begraafplaatsen van Nederland. De nog in zeer goede staat verkerende kerkhofmuur dateert uit 1906. Hierin staan alle 21 namen van Joodse Elburgers gegraveerd die in de 2e Wereldoorlog zijn weggevoerd en nimmer teruggekeerd. De begraafplaats wordt door de Gemeente Elburg en een aantal vrijwilligers onderhouden. Deze vrijwilligers dragen, als zij de begraafplaats betreden, altijd een Joods keppeltje.
Voorbij de Joodse Begraafplaats zien wij dat Elburg, als absoluut enige van oorsprong middeleeuwse stad in Nederland, nog steeds het oorspronkelijke schootsveld buiten de stadsmuren heeft behouden. Dit is echt een unicum op stedenbouwkundig gebied, omdat hier nooit een stadsuitbreiding heeft plaatsgevonden.
Op deze prachtige plek zijn we aan het eind gekomen van een zeer bijzondere stadswandeling onder de even enthousiaste als deskundige begeleiding van Willem van Norel die we hiervoor, namens alle deelnemers, zeer hartelijk bedanken.
In het fotoalbum staan foto's van deze dag.