Zeer informatieve lezing over Het Vossenbroek door de heer Bauke Terpstra op 1 september 2016.
Voor een volle zaal bij Arend en Nellie Gerrits Eten & Drinken in Emst hebben zo’n 70 aanwezigen kunnen genieten van een zeer onderhoudende lezing van de heer Bauke Terpstra over Het Vossenbroek. Een moerassig, nat en laaggelegen stuk grond ten oosten van de Emsterenk en Lobrink, gelegen tegen de Grift naast de landerijen van boerderij de Havercamp. In de 16e eeuw wordt voor het eerst de veldnaam het Vossenbroeck genoemd.
De heer Terpstra (72) die in zijn vrije tijd optreedt als coördinator Geologie en Landschap van de Vereniging voor Veldbiologie van de KNNV/Afdeling Epe-Heerde, nam ons door middel van de vertoning van prachtige dia’s mee naar dit moerasgebied. De heer Terpstra woont al ruim veertig jaar aan de rand van Het Vossenbroek in de Emsterenk en kent het gebied als zijn broekzak. Het gebied is gelegen tussen de A50 en het Apeldoorns Kanaal.
Voordat we daadwerkelijk bij Het Vossenbroek aankwamen werden we meegenomen in perioden vóór- de voorlaatste en de laatste ijstijd.
De bodem van vrijwel ons gehele land is namelijk opgebouwd uit rivierafzettingen: vooral zand in allerlei grofte en kleuren, afgewisseld met grind en leem. Het zand werd gedurende miljoenen jaren afgezet door de Rijn en de Maas, maar ook, in de noordelijke helft van ons land, door rivieren uit het oosten: de Eems, de Elbe, de Weser of hun voorlopers. Het pakket werd, vooral in het noordwesten van ons land, heel dik omdat de afzettingen ongeveer gelijke tred hielden met de langzame daling van de bodem. Ons land was en bleef zee: lange tijd een vrijwel vlak deltagebied.
De ijstijden brachten daarin verandering. Voor de vorming van de Veluwe is vooral de voorlaatste koude periode (het Saalien) van groot belang geweest. De hele noordelijke helft van Europa raakte bedekt met een dik ijsdek zoals we dat nu nog op Groenland aantreffen. Het ijs schoof langzaam uit het noorden en oosten over de diep bevroren bodem en drukte daarbij hier en daar een enorm grondpakket voor zich uit. Waar die vooruitgeschoven grondmassa's tenslotte tot rust kwamen vinden we nu de "stuwwallen". Zo diepte tijdens deze periode een ijsstroom uit het oosten het tegenwoordige IJsseldal meer dan 100 meter uit en schoof het zand op tot de gebogen heuvelrug die van Hattem tot Dieren loopt. Zo ontstond de oost-Veluwse stuwwal, de hoogste van ons land. Dit alles speelde zich tussen 150.000 en 100.000 jaar geleden af.
Na een warmere tijd (het Eemien) trad 75.000 jaar geleden opnieuw een ijstijd in. In deze laatste koude periode (het Weichselien) bereikte de ijskap ons land niet. Het ijs kwam niet verder dan Denemarken en het midden van Engeland. In ons land heerste een toendraklimaat. De spaarzaam of helemaal niet begroeide zandbodem raakte gemakkelijk aan het stuiven en het door de voorgaande ijstijd achtergelaten heuvellandschap werd flink afgevlakt. Dat gebeurde ook nog door een andere oorzaak. De opnieuw permanent bevroren bodem ontdooide alleen in de zomer aan de oppervlakte. Het sneeuw-smeltwater kon niet wegzakken in de bevroren ondergrond en stroomde langs de heuvelhellingen naar beneden. Het nam daarbij de slappe bovenste bodemlaag mee. Zo werden langzamerhand dalen in de flanken van de stuwwallen uitgeslepen en het afgestroomde grindrijke zand werd aan het eind van die dalen in de vorm van licht gewelfde waaiers afgezet. De bovenste delen van de stuwwallen werden lager. En op allerlei plaatsen, zowel op de hoogste gedeelten van het heuvelland als in de dalen, zorgde de wind voor stuifzandafzettingen, soms in de vorm van vlakke dekens (vandaar de naam dekzanden),soms in de vorm van heuvels of langgerekte ruggen. De laatste ijstijd eindigde ongeveer 10.500 jaar geleden. Zodra de bodem ver genoeg ontdooid was zakte het sneeuw-,later regenwater in de bodem weg en vielen de smeltwaterdalen droog. De vegetatie heroverde het land en de toevoer van organische stoffen die daar het gevolg van was zette bodemvormingsprocessen in gang. (Bron: Website KNNV vereniging voor veldbiologie Epe-Heerde - www.knnv.nl/epe-heerde.)
In opdracht van Geldersch Landschap en Kasteelen en Staatsbosbeheer werden vanaf half september 2011 tot april 2012 plagwerkzaamheden uitgevoerd in Het Vossenbroek. De bedoeling was hier in de toekomst een elzenbroekbos en een moeras te laten ontstaan. Nu, dit laatste is zeker gelukt. Er werd dertig centimeter fosfaatrijke grond weggeschraapt. Door bemesting was deze grond te rijk geworden, zodat er alleen maar gras groeide. Door het afplaggen werd er verschraling bereikt. De grond is als ware afgepeld. Hiermee werd een kiembed gecreëerd voor els en wilg, die vanzelf zijn opgeschoten. Er is hier niets aangeplant. Doordat er dertig centimeter grond is afgegraven is het grondwater dichterbij het oppervlak gekomen en zij er drassige gebieden ontstaan. Dit nieuwe natte natuurgebied is nu een prachtig leefgebied voor verschillende plantensoorten en dieren, waaronder amfibieën. De planten zoals bijvoorbeeld de verschillende orchideeën, de dotterbloem, de gele lis, de wolfspoot en het blauwe glidkruid kwamen in prachtige dia’s voorbij. Ook waren er zeer mooie dia’s van de verschillende dieren in dit gebied, zoals onder anderen de groene kikker, de ooievaar en de zilverreiger de bosrietzanger en de watersnip. Ook kwamen er vele vlinders voorbij, zoals het tijgertje, gevlamde uil of wapendrager. En ook werden er verschillende insecten getoond, zoals de moerassprinkhaan.
Bauke Terpstra heeft hier zelf in het gebied archeologische vondsten gedaan, zoals verschillende scherven van kruiken en ander gesteente. Zelfs heeft hij een fossiel bot gevonden met de knaagsporen van een Hyena. Als vervolg op deze lezing zal de heer Terpstra bij de excursie naar Het Vossenbroek op zaterdag 29 oktober a.s. een aantal van deze vondsten meenemen. We verzamelen ons om 13.30 uur en het is handigst dat u met de fiets komt, want er is te weinig parkeergelegenheid voor uw auto. De locatie is de Wiemanstraat bij de slagboom van het Gelderslandschap tegenover de Theeschenkerij “In Den Bosch”.
U dient zich vooraf voor deelname aan te melden, van maandag 17 t/m maandag 24 oktober 2016. Aanmelding uitsluitend per e-mail via:
In de pauze van de lezing gaf zich nog een viertal nieuwe leden op. Ook werd het nieuwe boek van onze historische vereniging - “Ons agrarisch en industrieel verleden” - goed verkocht. Voor leden kost dit prachtige boek € 16,00 en voor niet leden is de prijs € 24,95. Zie hiervoor elders op deze website.
Kortom we kunnen terugkijken op een zeer interessante lezing waarin de heer Bauke Terpstra zich een bevlogen en kundig verteller toonde.
Gert van den Esschert.