In onze gemeente Epe is een aantal kopermolens werkzaam geweest. De nog bestaande watermolen in Zuuk draagt zelfs de naam “Kopermolen”.
In Vaassen kennen we de Geelmolen; die naam verwijst naar het zogenaamde geelkoper. Maar ook de voormalige linkermolen op de Grift en de vroegere Dorpermolens in het centrum van Vaassen én de Amsterdamse Kopermolen op de Oosterhof (nu wasserij Van Delden) waren ooit in hun lange leven koper aan het slaan en verwerken. Dit was toen een door waterkracht gedreven “industrie”.
Resultaat:
De relatief dunne platen die uit de molens kwamen werden onder andere aangebracht op de rompen van houten schepen. Dat deden ze om te voorkomen dat paalworm de scheepshuid binnendrong met als bijkomstig voordeel dat mosselen en algen zich niet onder het wateroppervlak vasthechten aan de romp van een schip. Die aangroei vertraagt de snelheid van zo’n zeilschip namelijk aanzienlijk. Ook werden de koperplaten toegepast in bierbrouwerijen (mijn voorkeur) of voor het stansen/slaan van muntjes.
Bewerken van koper:
De verwerking van koper in de waterkopermolens verliep als volgt:
- smelten; daarvoor was een oven met een grote blaasbalg nodig en ook die werd door waterkracht aangedreven;
- daarna uitgieten tot platen koper;
- vervolgens uitsmeden van die platen. Als middel tot dat uitsmeden werden door waterkracht gedreven smeedhamers gebruikt. De steel van de (heel zware) hamers draait in een stoel, de steel wordt door een nok op de wateras opgelicht en valt vervolgens met een klap neer. Dit maakte een enorm kabaal en gaf tot ver in de omtrek voelbare dreunen. Diverse molens hadden 3 raderen, elk voor een hamer.
Inrichting van de molens:
De inrichting van kopermolens leidde tot en specifieke bouwwijze, die terug te vinden is in de twee nog overgebleven kopermolengebouwen (Zuuk en Wenum): een stevig (vanwege de zware vibraties door de hamers) langgerekt bakstenen gebouw parallel aan de beek (zodat de raderen achter elkaar konden worden geplaatst, steeds één voor een hamer). In Zuuk is voor de ombouw naar papiermolen later de houten verdieping toegevoegd. In Wenum is van het oude kopermolengebouw niet zoveel over: het is nu een vergaderruimte. De buitenmuren zijn er nog wel.
Verdienen:
Al met al een hele “industrie” waaraan destijds blijkbaar werd verdiend. In 1723 erfde Rudolphus Knuise namelijk “een geheel huys en erf (in Amsterdam) mitsgaders een kooper en koornmolen, genaamd Rade, gelegen aan de Grift in den ampte van Eperkarspel, Fase”.
Het “Casteel van Antwerpen” aan de Keizersgracht in Amsterdam (nu nr 225) –waarvan hij via zijn vrouw in bezit kwam- draagt zelfs de naam Kooper Moolen, welke naam werd vereeuwigd boven de gevelsteen waarop een waterkoper- en een waterkorenmolen staan afgebeeld.
Genieten:
In Vaassen en omstreken draaide eeuwen geleden een aantal kopermolens. Die molens en hun toeleidende beken verfraaien nog steeds ons Veluwse landschap en daar kunnen we van gaan genieten.
Jan vd Velde, augustus 2020
Kopermolen te Zuuk met het rad in vervallen toestand. Let op de stenen onderbouw voor het opvangen van het dreunen van de hamers. (Klik op de foto voor een vergroting)